LİMİT GÖKYÜZÜ
Ülkemiz genç bir ülke. III. ve IV. zamanlarda oluşumunu tamamlamış bir ülkede yaşıyoruz. Haliyle deprem, sel, çığ, fırtına, yangın gibi yıkıcı doğal afetlere kucak açan bir ülkeyiz. Bu yüzden öncelikle ülkemizi tanımamız gerekir. Bunu da en temel olarak eğitim ile sağlayabiliriz. Doğal olarak burada coğrafya dersine büyük bir pay düşmektedir. Bu derse verilen önemin ve ders saatlerinin yetersiz olduğu aşikâr. Bilinçli bir şekilde coğrafya dersleri ve doğal afet tatbikatları arttırılmalı. Bu eğitimlere ne kadar erken başlanırsa kalıcı mahiyeti bir o kadar artacaktır. Eğitimden kasıt sadece doğal afet eğitimi değil aynı zamanda işini dürüstlükle yapabilecek insanlar yetiştirmek de dâhil bu konuya. Sonuçta bu okullarda yetişen çocuklar ileride inşaat mühendisi, mimar, müteahhit, imar yetkilileri vb. gibi alanlarda çalışacak insanlar olacaklar.
Bu durumu sadece devlet eğitimi ile sınırlandırmak yeterli değil tabii. Sivil toplum kuruluşları sayesinde doğal afete karşı müdahalede devletin kapasitesini aşan durumların açıklığı kapatılabilir. KIZILAY, AKUT, AFAD, AHBAP gibi sivil toplum örgütlerinin katkılarıyla da eğitimler veriliyor, doğal afete müdahaleler yapılıyor.
Burada asıl değinmek istediğim konu; depremler. Depremler günümüz çağının en yıkıcısı ve maalesef ki en sık karşılaştığımız doğal afettir. Deprem eğitimi 3 aşamadan oluşur. Kamu kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının bu aşamalarla ilgili detaylı kitapçıkları, eğitim videoları, seminerleri, web sayfaları… vb. bulunmaktadır. Bu aşamalara kısaca değinecek olursak: Deprem öncesi eğitim, depremin ne olduğu ve bunun daha iyi anlaşılması için deprem tatbikatlarının yapılmasıdır. Deprem anı eğitimi, bu tatbikatlarda deprem sırasında ne yapılması gerektiği öğrencilere aktarılır. Aslında çok bilindik pasif korunma yöntemleri olan; hayat üçgeni veya çök kapan tutun pozisyonları yaptırılır. Deprem sonrası eğitimi ise, kişinin çevresinde olabilecek aksaklıkların öğretilmesi ve bu tür durumlarda nelerin yapılması gerektiği bilinci oluşturulmalı. (PAKDAMAR Ferhat, 2019)
Afet yönetimi; afetleri önlemek ve zararlarını azaltmak, afete yol açacak olayları hızlı ve etkin bir şekilde müdahale etmek ve afetlerin etkisinde kalanların gündelik yaşamlarının devamı için tüm toplum kesimlerince yapılması gereken çok yönlü ve çok aktörlü bir süreçtir. Afetle mücadelede can ve mal kaybının çok fazla yaşanmaması ve etkilerinin kötüye gitmemesi için bu doğrultuda çalışan kurum ve kuruluşların iş birliği içerisinde olması büyük bir öneme sahiptir. (BAŞARAN İsmail, 2022) Afetlerin tekrar yaşamaması için sivil toplum kuruluşları kamu kuruluşları gibi görev ve sorumluluk üstlenmektedir. Kar amacı gütmeyen, gönüllü kişilerin yer aldığı sivil toplum kuruluşları; afet olaylarının tüm aşamalarında beslenme, barınma, ilk yardım, sağlık, güvenlik, psikososyal gibi temel gereksinimlerinin afetzedelere sağlanmasında büyük role sahiptir
Hayatın olağan akışının bozulması, toplumda büyük kayıpların meydana gelmesi bireylerde afet sonucunda yaşanan psikososyal travma, hayatlarını ciddi derecede olumsuz etkilemektedir. Bunu mümkün olduğunca indirgemek için afet öncesinde afet sonrası psikolojik iyi oluşun sağlanması ve dayanıklılığın artırılmasına yönelik destekleyici çalışmalar yapılmalı. Bu duruma afet psikolojisi denmektedir.
Afet psikolojisi afetlerin insanlar üzerindeki psikososyal etkilerinin belirlenmesi ve afet sonrası iyilik halinin sürdürülmesine yönelik uygulamaları kapsayan multidisipliner bir alandır. (Üsküdar Üniversitesi, 2023) Temel amaç afetten sonraki iyileşme sürecini hızlandırmadır aynı zamanda toplumsal düzeyde afet bilincini de oluşturmaktır. Bu süreçte yaşanan psikolojik duygu durum değişiklikleri travma kapsamında değerlendirilmektedir afetlerin insan psikolojisi üzerinde endişe, korku, üzüntü ve öfke gibi olumsuz etkileri bulunmaktadır.
Bunun yanı sıra uyku güçlüğü, iştah kapanıklığı ve sinirlilik hali de görülebilmektedir. Yaşanan ruhsal çöküntü ardından bireyin normal hayata adapte olması güçleşmektedir. (Üsküdar Üniversitesi, 2023) Afet sonrası süreçler 4 bölümde açıklanabilir: Psikolojik şok süreci; 24 saatten fazla sürebilmektedir. Bireyde fizyolojik tepkiler; odaklanamama, unutkanlık, halüsinasyon, katılaşma gibi tepkiler görülebilmektedir. Tepki süreci; 2 veya 6 gün sonrası görülmektedir. Bireyler sinirli, güvensiz, kaygılı, korku içinde fiziksel olarak bulantı, çarpıntı, sürekli hareketlilik gibi tepkiler görülmektedir. Farkındalık süreci; bir hafta sonunda görülür. Neler olduğunu bilmek istemez, yas süreci başlar, duygu yoğunluğu yaşanır, odaklanamaz, çatışmalar görülebilmektedir. İyileşme süreci; afetten uzun bir zaman sonra sürece uyum sağlamaya çalışılır. Direnç azalır, sakinlik, iyilik hali görülür. Amaçlar belirlenmeye, afet süreci hayatın bir parçası olarak görülmeye başlanır. Bu süreçler bireyden bireye farklılık gösterebilmektedir genel sağlık bakımı Rehabilitasyon ve psikososyal destek birkaç ay yahut yıl sürebilmektedir. (ÖZKAN & KUTUN, 2021) Afet sonrası bireylerde iyilik halinin sağlanabilmesi için ihtiyaçlar belirlenip olabilecek afet durumuyla baş etme, iyileşme davranışlarının sağlanması ve yardım sağlayan bireylerin desteklenmesi için yapılan hizmetlere “Psikososyal Müdahale” denmektedir.
Psikososyal müdahale; afet sonrasında bu durumdan etkilenen bireylerin normal yaşantılarına geçiş sürecini hızlandırma aynı zamanda toplumun var olan gereksinimlerini tespit ederek yaşanabilecek doğal afetlere müdahale edebilme ve iyileşme becerilerinin artırılmasına ve bu konuda çalışanlarını desteklenmesine yönelik etkinlik ve hizmetler bütünü olarak ifade edilebilir. Psikolojik hizmetler bir tedavi olmayıp destekleyici bir unsurdur afet sonrasında Toplumun en temel birimi olan bireyi ve grupları topluma tekrar kazandırabilmek için gerekli Psikolojik destek sağlanmalıdır. (ÖZKAN & KUTUN, 2021) Afet durumunda hem fiziksel ilk yardım ile hem de psikolojik ilk yardım ile fayda sağlanabilir. Kısacası bütünleşik bir yaklaşım gösterilmeli.
Pınar Alçiçek
İstanbul Gönüllü Eğitimciler Derneği
BAŞARAN İsmail, A. D. (2022). Afet Yönetiminde Bir Sivil Toplum Kuruluşu: Türk Kızılay. Medeniyet
Araştırmaları Dergisi, 76-89.
ÖZKAN, B., & KUTUN, F. Ç. (2021). Afet Psikolojisi. Sağlık Akademisyenleri Dergisi, 249-256.